×
Ամանորն ու Սուրբ Ծնունդը հայ ժողովրդի ամենասիրված եւ սպասված տոներից են։ Առատաձեռն, հյուրասեր ու հյուրընկալ հայերն այս տոներին իրենց սեղանները զարդարում են ոչ միայն համեղ, այլեւ խորհրդանշական ուտեստներով։ Եվ որքան էլ ժամանակները փոխվում են, կան ավանդույթներ եւ սովորույթներ, որոնց մենք հավատարիմ ենք մնում։
Հայկական ավանդական Ամանորի եւ Սուրբ Ծննդյան սեղաններին հինն ու նորը պարզելու համար զրուցել ենք խոհարարական արվեստի եւ հյուրընկալության Երեմյան ակադեմիայի շեֆ խոհարար Ավետիք Իսախանյանի հետ։
Հայերը սիրում են այն, ինչն իր մեջ խորհուրդ ունի, ուտեստները եւս բացառություն չեն
Ամանորը կյանքը նորովի սկսելու, նոր նպատակներ ու երազանքներ սահմանելու առիթ է։ Ամանորն ու Սուրբ Ծնունդն ընտանեկան տոներ են, եւ մենք՝ հայերս, դրանք առանձնահատուկ կերպով ենք նշել ու նշում։
Ամենահետաքրքիրն այն է, որ նույն ուտեստը Հայաստանի տարբեր մարզերում տարբեր կերպ էին պատրաստում ու մատուցում, ինչն էլ ավելի բազմազան ու հարուստ է դարձնում հայկական խոհանոցը։
Ուտեստների մեծ մասն իրենց մեջ որոշակի խորհուրդ էին պարունակում։ Եթե այսօր Ամանորի նախօրեին հատուկ պահանջարկ ունեն մսեղենն ու ձկնեղենը, ապա նախկինում Հայաստանում տոնական ուտեստների հիմնական բաղադրիչը ձավարն էր։ Ամանորը համընկնում էր Սուրբ Ծննդյան պասի հետ, որի պատճառով էլ ամանորյա ուտեստների շարքում գերակշռում էին պասային ուտեստները։ Մեր հայկական խոհանոցի կարեւորագույն ուտեստներից էին ոսպով քյուֆթան, կանաչեղենով եւ բանջարեղենով հարուստ աղցանները, պասուց տոլման, բլղուրի եւ սիսեռի խառնուրդից գնդիկները, սիսեռով աղցանը (սիսեռ, նուշ, չամիչ), կանաչ եւ կարմիր լոբիներով աղցանները, ավելուկով աղցանը։ Հատիկեղենի առատ օգտագործումը կյանքի հարատեւության խորհրդանիշ էր համարվում։
Լուսանկարը՝ Երեմյան ակադեմիա
Դե իսկ խաղողի տերեւով տոլման, եղել եւ շարունակում է մնալ հայկական ամանորյա սեղանի գլխավոր խորհրդանիշը։ Եվ իհարկե, ամանորյա սեղանի քաղցր զարդն ավանդական գաթան ու փախլավան են եղել, եւ ի ուրախություն՝ այս ավանդույթը շարունակում է պահպանվել։
Նոր սպասումներով ու ակնկալիքով թխում էին ամենատարածված խմորեղենը՝ տարեհացը, որը բարեկեցության խորհրդանիշ է: Այս ծիսական հացը հայտնի էր նաեւ Կրկենի, Կյոճ, Փուռիկ, Տարի Հաց եւ այլ անուններով: Տարեհացը պատրաստում էին տարբեր միջուկներով՝ չամիչ ընկույզ, մեղր, կամ՝ առանց միջուկի: Ըստ ավանդույթի Տարեհացի մեջ մի նշան էր դրվում կոպեկի, կոճակի, կորիզի կամ լոբու տեսքով: Հետո այն կտրում էին տան անդամների քանակով, ոմանք բաժանում էին այն տասներկու մասի եւ գուշակում, թե տարվա առատությունը կամ բարեբախտությունը որ ամսից կգա եւ ում որ բաժին էր ընկնում նշանը, նրան երջանկությունը կուղեկցեր ողջ տարվա ընթացքում: Նշանի տերը ծիսական նշանը պիտի իր մոտ պահեր ողջ տարի:
Լուսանկարը՝ Երեմյան ակադեմիա
Սուրբ Ծնունդը եւս քրիստոնյա հայերի համար, ինչպես եկեղեցական մյուս տոները, առանձնակի կարեւորություն ունի։ Սուրբ ծննդյան սեղանի անբաժան ուտեստներն են քրիստոնեության խորհրդանիշ համարվող խաշած ձուկը, չամիչով եւ բրնձով փլավը։ Յուրաքանչյուր տիկին ունի դրանք պատրաստելու իր բաղադրատոմսը, ոմանք նաեւ չրեղեն եւ ընդեղեն են ավելացնում փլավին։
Պահպանելով հայկականն ու հայկականությունը՝ անկախ երկրի սահմաններից
Ողջունելի է, որ հայերն այլ երկրներում մշտապես ձգտում են պահել հայկական ավանդույթները։ Ամանորն ու Սուրբ Ծնունդը նշելը եւս բացառություն չեն։ Գրեթե նույնությամբ դիմավորում են Ամանորն ու Սուրբ Ծնունդը, բայց քանի որ գտնվում են մեկ այլ մշակույթ ու սովորույթներ կրող երկրում, նաեւ փորձում են առաջնորդվել տվյալ երկրում ընդունված «կանոններով»։ Այսինքն՝ կարողանում են համատեղել երկուսն էլ։
Փոփոխություններ եւ նորույթներ հայկական սեղանին. անփոփոխը՝ տոնի խորհուրդն է
90-ականններից հետո հայկական ամանորյա եւ սուրբ ծննդյան սեղանները փոքր-ինչ փոխվել են։ Այդ տարիներից շատերը սկսեցին ավանդական խորոված դնել ամանորյա սեղանին։
Լուսանկարը՝ Երեմյան ակադեմիա
Մեծ տարածում սկսեց գտնել նաեւ խոզի ազդրը (խոզի բուդը)։ Տավարի մսով նրբաբլիթներ, խաղողի տերեւով տոլմա, կաղամբով տոլմա, աղցաններ, ընդեղեն, մրգեր, քաղցրավենիք, խմիչք. Սուրբ Ծննդյան նախօրյակի՝ Նոր տարվա հայկական սեղանն այս «բաղադրատոմսն» ուներ։
Լուսանկարը՝ Երեմյան ակադեմիա
Ի դեպ՝ մինչեւ 70-ական թվականները մեր հայկական խոհանոցում ավելի շատ գառան միսն է օգտագործվել, նույնիսկ մեր ավանդական տոլման. գառան միս եւ գինի՝ խոզի բդի եւ օղու փոխարեն։ Մարդկանց ճաշակները այս առումով մի փոքր փոխվել են։ Փոխվել են նաեւ հայտնի ուտեստների եւ խորտիկների մատուցման ձեւերը: Օրինակ, տավարի մսից բացի նաեւ այլ տարբեր միջուկներով նրբաբլիթներ են պատրաստում, մեծ տարածում են գտել կիեւյան կոտլետները, իշլի քյուֆթան։ Խոզի բդին փոխարինելու է եկել ամբողջական գոճին, որոշ ընտանիքներում հնդկահավը։
Լուսանկարը՝ Երեմյան ակադեմիա
Որպես աղանդեր շարունակում են տարածված մնալ գաթան եւ փախլավան։ Ամեն մարզ ունեցել է գաթայի իր ընդունված տեսակը։ Օրինակ՝ Իջեւանում նազուկ են պատրաստել (բարակ խմոր, քիչ խորիզով ու յուղով պատրաստված միջուկ)։ Մեծ տարածում ունի նաեւ սուջուխը, որը որոշ տեղերում շարոց է կոչվում (դոնդողանման թանձր զանգվածով պատած, թելին շարած չորացրած ընկույզի շար):
Այսօր, կարելի է ասել, ավելի շատ փոխվել է Նոր տարին նշելու մշակույթն ու արարողակարգը։ Շատերը գերադասում են պարզապես հավաքվել հարազատներով եւ, օրինակ, գինու սեղանի շուրջ դիմավորել Ամանորը։ Մարդիկ սկսել են ավելի շատ ուշադրություն դարձնել տոնի իրական խորհրդին՝ ընտանիքով հավաքվելուն, տարին գեղեցիկ եւ ուրախ ճանապարհելուն, որպեսզի այդպես էլ ընթանա ամբողջ տարին։
Կարծիքներ
Հարգելի այցելուներ, այստեղ դուք կարող եք տեղադրել ձեր կարծիքը տվյալ նյութի վերաբերյալ` օգտագործելուվ Facebook-ի ձեր account-ը: Խնդրում ենք լինել կոռեկտ եւ հետեւել մեր պարզ կանոներին. արգելվում է տեղադրել թեմային չվերաբերող մեկնաբանություններ, գովազդային նյութեր, վիրավորանքներ եւ հայհոյանքներ: Խմբագրությունն իրավունք է վերապահում ջնջել մեկնաբանությունները` նշված կանոնները խախտելու դեպքում: